DZIECKO Z ZESPOŁEM NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ I ZABURZENIAMI KONCENTRACJI UWAGI W KLASIE

Dziecko   z   zespołem  nadpobudliwości   psychoruchowej
i zaburzeniami koncentracji uwagi nazywanym z angielska (ADHD – Attention Deficit Hyperactivity Disorder) nie potrafi działać planowo, nie potrafi odraczać reakcji ani hamować swojego zachowania. Z powodu nieprawidłowej przemiany neuroprzekaźników w mózgu, dziecko nie jest w stanie selekcjonować napływających bodźców według ich ważności. Reaguje na ten, który jest w danej chwili najsilniejszy. Zaburzenie mechanizmu hamowania powoduje, że reakcje dziecka nadpobudliwego   stają   się     natychmiastowe,      impulsywne   
i nieprzewidywalne. Przy dużym nasileniu tych cech nie da się działać według społecznie przyjętych reguł ani realizować ustalonych celów. Zadanie rodziny      i szkoły polega na  stopniowym rozwijaniu umiejętności hamowania - tak, by osoby nadpobudliwe mogły kierować swoim zachowaniem.

Dziecko z zespołem ADHD doskonale zna ogólnie obowiązujące reguły zachowania i używa ich zgodnie ze swoimi potrzebami odczuwanymi w danej chwili, manipuluje otoczeniem tak, by uzyskać natychmiastowe korzyści.  Dziecko   nie   hamuje   swoich   zachowań
i swoich emocji. Bodźce bieżącej chwili są dla niego bardzo silne, a przez to ważne. Reaguje na nie natychmiast i silniej niż inne dzieci. Dlatego emocje w danej chwili są silne do tego stopnia, że niemożliwe jest obiektywne   zrozumienie   sytuacji.   Mamy   do   czynienia z działaniem
w afekcie, ze wszystkimi konsekwencjami. Po dokładnym przyjrzeniu się procesowi manipulacji uskutecznianym przez dziecko dostrzegamy, że wykorzystuje ono luki w uznanych zasadach zachowania. Jest to niezwykle istotne, bowiem jedną z najważniejszych potrzeb dziecka nadpobudliwego jest zwrócenie na siebie uwagi. Wykonywanie zadań jednakowych dla wszystkich nie zaspokaja tej potrzeby. Wypływa stąd wniosek, że podstawowym zadaniem wychowawcy jest bardzo szczegółowe określenie zasad. Zasady, które dzieci w miarę zrównoważone traktują jako domyślne, wypływające z zasad ogólniejszych, nie wystarczają do prowadzenia wychowania naszego podopiecznego.

Przykładowe zasady, które można stosować w pracy z dzieckiem
z zespołem ADHD :

·         Nauczyciel kieruje przebiegiem lekcji.

·         Na lekcji ważne jest to, o czym mówi i co poleca nauczyciel.

·         Uczeń ma pilnować tego, co mówi i robi nauczyciel.

·        Nauczyciel jednoznacznie określa zasady oceniania przed rozpoczęciem pracy.

·         Nauczyciel robi jedną rzecz w jednym czasie.

·        Nauczyciel podaje polecenia po kolei, każde następne po upewnieniu się, że poprzednie zostało zrozumiane.

·        Nauczyciel zauważa pozytywne zachowanie dziecka nadpobudliwego   i informuje je o tym co parę minut. Podchodzi do niego, przytaknie mu, uwagi wypowiada cicho, uśmiechnie się nawet gdy jest oddalony itp.

·         Gąbkę płuczą dyżurni na przerwie, chyba, że nauczyciel kogoś specjalnie o to poprosi.

·         Uczeń ma na ławce tylko przybory potrzebne do bieżącej pracy.

·         W sali nie ruszamy niczego. Wyjątkiem jest wzięcie czegoś na polecenie nauczyciela. Przedmiotami na lekcji posługujemy się tylko w sposób potrzebny do realizowania bieżącego zadania.

·         Podczas lekcji uczeń może zadać pytania tylko dotyczące bieżącej pracy.

·         Uczeń odpowiada za skutki swojego zachowania, nawet gdy było nieumyślne.

·         Nie wolno przeszkadzać innym w korzystaniu z lekcji.

Reguły i zasady powinny być określone jednoznacznie i napisane, bądź narysowane czytelnie, w miejscu widocznym w domu i szkole, językiem zrozumiałym dla dzieci na danym poziomie rozwoju. Dzięki współpracy rodziców ze szkołą będą spójne i będą ewaluować w miarę nabywanych doświadczeń.  Ustalone  zasady  należy   stosować   konsekwentnie
i w atmosferze akceptacji dziecka.

Sposoby wprowadzania i utrwalania zasad:

1.Stopień (krok) pierwszy: INFORMACJA ZWROTNA I PROŚBA
(słowo klucz - "proszę, nie rób tak")

Jeżeli   jakieś   zachowanie   nas   denerwuje,   wprawia
w zakłopotanie,  to zanim wezmą górę emocje, warto dać sygnał o swoim dyskomforcie.
Przykład: Nie mogę jasno wytłumaczyć, skoro przerwałeś mi w trakcie mojej wypowiedzi. Proszę cię, żebyś nie robił tego więcej. Intencja: Zależy mi na tym, żebyśmy porozumieli się mówiąc po kolei.

2. Krok drugi: WYZNACZENIE GRANICY (słowo klucz - "nie życzę sobie")

 Kiedy dziecko naruszające regułę nie zareagowało na prośbę, przechodzimy do postawienia drugiej granicy. Może się zdarzyć tak, że stawianie granic musimy zacząć już od tego poziomu.
Przykład: Nie życzę sobie, żebyś mi przerywał. Chcę być wysłuchana do końca.

3. Krok trzeci: ZAPOWIEDŹ SANKCJI

 Dodajemy   zapowiedź   sankcji,   którą   zastosujemy,   jeżeli dziecko
w dalszym ciągu zachowuje się nieodpowiednio. Skuteczna sankcja musi spełniać dwa warunki:

·         być realna do wykonania,

·        być uciążliwa dla osoby, w stosunku do której chcemy ją zastosować. Uciążliwość powinna być proporcjonalna do wagi wykroczenia.

4. Krok czwarty: WYKONANIE SANKCJI

To ostatni poziom, na którym już musimy zastosować zapowiedzianą sankcję.

Oprac. Anna Artwińska – Pawlus

Bibliografia:

1.      O'Regan F. J. ADHD, Warszawa 2005, K.E. Liber

2.      Pfiffner L.J. Wszystko o ADHD, Poznań 2004, Zysk i S-ka Wydawnictwo

3.      Nowak B. Nie lekceważmy nadpobudliwości, „Wychowawca” 2003, nr 9

4.      Wielowiejska – Comi I. Czytelne intencje, „Remedium” 2002, nr 9

5.      Wielowiejska – Comi I. Modelowanie zachowania, „Remedium” 2002, nr 6